ทฤษฎีจิตวิเคราะห์ของซิกมันด์ ฟรอยด์ บิดาแห่งจิตวิเคราะห์

Mindful Way of Life

        ซิกมันด์ ฟรอยด์ (Sigmund Freud) เป็นประสาทแพทย์ชาวออสเตรีย และบิดาแห่งทฤษฎีจิตวิเคราะห์ (Psychoanalysis หรือ Psychoanalytic theory) ซึ่งเป็นพื้นฐานของวิธีการรักษาโรคทางจิตผ่านการพูดคุยระหว่างคนไข้กับจิตแพทย์ผู้ทำการวิเคราะห์

        ฟรอยด์ไม่เชื่อว่า มนุษย์เป็นสิ่งมีชีวิตที่ตัดสินใจอย่างมีเหตุผลและเป็นผู้กำหนดชีวิตของตนเอง เนื่องจากประสบการณ์ส่วนใหญ่ของชีวิต อารมณ์ ความเชื่อ ความรู้สึก และแรงขับที่เป็นรากฐานของประสบการณ์ถูกเก็บไว้ภายในจิตไร้สำนึกที่ซึ่งจิตที่รู้ตัวหรือจิตสำนึกไม่สามารถเข้าถึงได้ แต่ส่วนที่ควบคุมไม่ได้นี้กลับมีอิทธิพลต่อพฤติกรรมและบุคลิกภาพของมนุษย์อย่างมากที่สุด ในขณะที่จิตสำนึกที่มนุษย์เข้าถึงได้ถือเป็นเพียงส่วนเล็กน้อยของภาพรวมของจิตของบุคคลเท่านั้น โดยมีคำกล่าวว่า เมื่อเราตัดสินใจเลือกกระทำบางอย่างด้วยตัวเอง จริงๆ แล้วจิตไร้สำนึกได้ตัดสินใจให้เราไปก่อนหน้านั้นแล้วประมาณ 2-3 วินาที ไม่ใช่เราผู้รู้ตัวที่เป็นผู้ตัดสินใจ

        ฟรอยด์แบ่งการทำงานของจิตของมนุษย์ออกเป็น 3 ระดับ กล่าวคือ

        1.    จิตสำนึก (Conscious)

        เป็นส่วนที่รับรู้ความคิด ความรู้สึก และพฤติกรรมของตนเอง ใช้เหตุผล ทำงานประสานกับประสาทสัมผัสทั้งห้า และเป็นเพียงส่วนเล็กน้อยของสิ่งที่ประกอบขึ้นเป็นบุคคล

        2.    จิตก่อนสำนึก จิตกึ่งสำนึก หรือจิตใต้สำนึก (Pre-conscious หรือ Sub-conscious)

        เป็นส่วนของจิตที่อยู่ภายใต้พื้นผิวของจิตสำนึกโดยตรง ซึ่งความรู้และประสบการณ์บางอย่างถูกเก็บกดหรือฝังไว้ ทำให้ไม่ปรากฏให้เห็นในจิตสำนึก แต่หากมีแรงกระตุ้นหรือมีการสืบค้น ก็สามารถดึงกลับมายังจิตสำนึกได้

        3.    จิตไร้สำนึก (Unconscious)

        เป็นส่วนที่ใหญ่ที่สุดของภาพรวมของจิตของบุคคล แต่มีอิทธิพลกับพฤติกรรมและบุคลิกภาพอย่างสูงสุด เป็นที่เก็บความต้องการตามสัญชาติญาณ ความรู้สึกหรือประสบการณ์ที่ถูกเก็บกดไว้ หากความปรารถนาที่เก็บกดไว้ในจิตไร้สำนึกไม่บรรลุผล อาจมีการแสดงออกในระดับจิตสำนึกในรูปของความฝัน (dreams) การพลั้งหลุดคำพูด (parapraxes) อาการกลัว (phobias) หรือการเพ้อฝันหรือสร้างวิมานในอากาศ (fantasy)

        จึงมีการเปรียบเทียบภูมิลักษณ์ของจิตว่าเป็นเหมือนภูเขาน้ำแข็งที่มีส่วนที่รับรู้ได้เหนือน้ำเพียงเล็กน้อย ในขณะที่ส่วนใหญ่ถูกฝังไว้อยู่ใต้ผิวน้ำ

        เราถือกำเนิดขึ้นมาพร้อมกับ Id ซึ่งทำงานในจิตไร้สำนึก Id เรียกร้องให้ตอบสนองความต้องการพื้นฐานตามสัญชาติญาณ ตามหลักแห่งความพึงพอใจ (Pleasure principle) เราสามารถเปรียบเทียบ Id กับทารกแรกเกิดที่ร้องเมื่อหิว หรือต้องการเปลี่ยนผ้าอ้อม โดยเรียกร้องการตอบสนองในทันทีหรือจนกว่าจะได้รับการตอบสนอง โดยไม่คำนึงถึงความเป็นจริงของสถานการณ์ หรือหลักแห่งความเป็นจริง (Reality principle) ว่า พ่อแม่หรือผู้ดูแลสะดวกอยู่หรือไม่ เป็นเวลานอน เวลาทานข้าวของพ่อแม่หรือไม่

        2.    Ego

        ที่อายุประมาณ 3 ขวบ เมื่อเด็กได้มีการปฏิสัมพันธ์กับโลกมากขึ้น องค์ประกอบของจิตที่เรียกว่า Ego ก็ถูกพัฒนาขึ้นโดยทำงานตามหลักแห่งความเป็นจริง มีการใช้เหตุผล เข้าใจว่าผู้อื่นก็มีความต้องการเช่นกัน การเรียกร้องมากเกินไปก็อาจเป็นผลเสียในระยะยาวได้ หน้าที่ของ Ego ก็คือการตอบสนองความต้องการของ Id ในขณะที่คำนึงถึงความเป็นจริงของสถานการณ์ Ego อยู่ตรงกลางระหว่าง Id กับ Superego เปรียบได้กับสนามรบระหว่าง Id กับ Superego

        3.    Superego

        เมื่ออายุครบประมาณ 5 ขวบ องค์ประกอบของจิตที่เรียกว่า Superego ก็ได้พัฒนาขึ้นจากการเรียนรู้มาตรฐานและข้อจำกัดทางศีลธรรมจริยธรรมที่พ่อแม่หรือผู้ดูแลสอนให้ Superego เชื่อมโยงกับความรู้สึกผิดชอบชั่วดี (Conscience) เช่น ใครแกล้งเพื่อนเป็นเด็กไม่ดี หรือการปฏิบัติที่สร้างการยอมรับ (Ego ideal) ซึ่งมักเป็นการเสริมแรงเชิงบวก เช่น ได้รับคำชมเพราะเป็นเด็กดี เป็นต้น

         การพัฒนาของ Ego ในระดับจิตสำนึกสำคัญมาก บุคคลที่มีสุขภาพจิตที่ดีจะมี Ego เป็นส่วนที่เข้มแข็งที่สุด ซึ่งสามารถสร้างสมดุลระหว่าง Id กับ Superego โดยตอบสนองความต้องการของ Id ในขณะที่ไม่กระทบต่อมาตรฐานของ Superego และคำนึงถึงหลักแห่งความเป็นจริงของสถานการณ์ ในทางตรงข้ามหาก Id เข้มแข็งที่สุด บุคคลก็จะตกเป็นทาสของแรงขับให้ตอบสนองความต้องการตามสัญชาติญาณ ในขณะที่เมื่อ Superego แข็งแกร่งที่สุด จะทำให้บุคคลกลายผู้คุมกฎทางศีลธรรมจริยธรรม ชอบตัดสินผู้อื่น ขาดความยืดหยุ่นในการใช้ชีวิต

        สาขาวิชาการแพทย์และจิตวิทยาได้พัฒนาไปอย่างมากในปัจจุบัน และจิตวิทยาแนวปัจจุบันก็ไม่ได้ยอมรับแนวคิดของฟรอยด์ไปทั้งหมด ถึงกระนั้นก็ไม่สามารถปฏิเสธได้ว่า ฟรอยด์มีอิทธิพลอย่างสูงและก่อให้เกิดการพัฒนาต่อยอดความรู้ไปในหลากหลายสาขาวิชาการที่เกี่ยวข้องมาจนถึงปัจจุบัน

        ในโอกาสต่อไปจะได้นำเสนอการนำทฤษฎีของฟรอยด์ต่อยอดไปสู่ ‘Ego psychology’ โดยอันนา ฟรอยด์ นักจิตวิเคราะห์ที่มีชื่อเสียง ซึ่งเป็นบุตรีคนสุดท้องของฟรอยด์ ผู้ศึกษาพัฒนาการของอีโก้หรือจิตสำนึก โดยเฉพาะอย่างยิ่งเมื่อเกิดความขัดแย้งระหว่าง Id และ Superego ทำให้เกิดความทุกข์ ความกลัว ความเจ็บปวด หรือความรู้สึกผิดในระดับ Ego นำไปสู่พฤติกรรมการใช้กลไกในการป้องกันตัวแบบต่างๆ (Defense Mechanisms)

 

รายการอ้างอิง

Stangroom, J. (2018). Psychology: 50 Ideas in 500 words (Rev. ed.). London: Elwin Street Productions Limited.

Sigmund Freud. Retrieved from https://en.wikipedia.org/wiki/Sigmund_Freud

Freud’s Structural and Topographical Models of Personality. Retrieved from http://allpsych.com/psychology101/ego/

ทฤษฎีจิตวิเคราะห์ของฟรอยด์. สืบค้นจาก https://www.dek-d.com/board/view/1402616/

Psychodynamic Theories ทฤษฎีจิตวิเคราะห์ของฟรอยด์. สืบค้นจาก https://sites.google.com/site/wingsswagger/3-thvsdi-thangkar-phyabal-sukhphaph-cit/3-1-thvsdi-cit-wikheraah-samphanthphaph-rahwang-bukhkhl-laea-cit-sangkhm

จิตวิทยาสำหรับครู. สืบค้นจาก http://405404027.blogspot.com/2012/10/blog-post_1697.html

By historicair - Structural-Iceberg.png by Jordangordanier, Public Domain, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=1467156

โดยทีมงาน Six Facets Press